Byk zabija

W 2008 roku na lotnisku w Cuzco kupiłem płytę „Lo Mejo del Genero Afro-Peruano”. To dwupłytowa składanka na której znajduje się około 40 różnych utworów, czysta klasyka muzyki afro peruwiańskiej.

Albumowi „Lo Mejo del Genero Afro-Peruano” poświęcę kolejny artykuł, tu natomiast chcę napisać klika słów o piosence, która zrobiła na mnie największe wrażenie. Ten utwór to 10 pozycja z pierwszego CD – „Toro Mata” (Byk zabija).

„Toro Mata” to jedna z najbardziej znanych pieśni ludowych w Peru, została zarejestrowana i była rozwijana przez wielu muzyków w całej swej historii. Toro Mata to typ peruwiańskiej muzyki stworzonej przez czarnych niewolników z prowincji Canete i Chincha. Ta pieśń z wpływami afro-peruwiańskich stylów muzycznych z biegiem lat stała się popularnym hymnem Peru, klasyfikowana jest jako Lando, czyli forma muzyki z gatunku Criolla, często porównywana do Bluesa.

Przez lata wykonywana była przez wielu peruwiańskich muzyków m.in.: Susanę Baca, Evę Ayllón, grupę Peru Negro czy Lucilę Campos.

Istnieje wiele różnych wersji „Toro Mata” w Peru, z niewielkimi różnicami w treści, jednak wszystkie koncentrują się na zabijanym byku. Piosenka zdobyła także popularność poza Peru, kubańską wersję jako salsę nagrała Celia Cruz.

Z biegiem lata rozwinął się również taniec Toro Mata, który parodiuje stylizowane walce tańczone przez europejskich konkwistadorów. Politycznie naładowana piosenka i taniec rozwijały się jako reakcja na podbój Peru przez Hiszpanię. Na początku XX wieku „Toro Mata” zaczął tracić popularność, jednak ponownie wrócił do łask na początku lat 50-tych, głównie ze względu na odrodzenie się muzyki Criolla.

Jedna z najbardziej znanych wersji „Toro Mata” została wykonana przez Carlosa Soto de la Colina (znanego również jako Caitro Soto) w 1973 roku.  W książce wydanej w 1995 r. „De Cajón: Caitro Soto – el duende en la música Afroperuana”,  Soto tłumaczy jak powstał tekst piosenki „Toro Mata”:

„ »Toro Mata« powstała dzięki opowieściom mojej babci i prababci. Zbudowałem tę piosenkę z historii, które opowiadali mi moi przodkowie. Istnieje również wcześniejsza wersja »Toro Mata«, jest to kompilacja Rosy Mercedes Ayarza de Morales. W jej wersji byk zabija toreadora, nie jest to jednak Lando, ale pieśń przypominająca bardziej lament, śpiewa ona: »już idą go pochować, byk zabija«. Natomiast w moim utworze byk jest wspaniały, jest tancerzem. Jest jednym z tych agresywnych byków. (…)”.

Soto śpiewa, że toreador jest czarny i dlatego publiczność nie może uznać, że to on zabił byka. „Kolor na to nie pozwala”. Dlatego w piosence Soto byk umiera w końcu ze starości, a nie z rąk odważnego matadora afrykańskiego pochodzenia. Pojawiający się w tekście Pititi to z chłopak, którego Soto zobaczył któregoś dnia jak tańczył Toro Mata i postanowił uwiecznić go w piosence.

„Lapondé” to bar, do którego chodziło się po corridzie, żeby coś zjeść, napić się, porozmawiać i pobawić się. Przychodzili tam tłumnie czarni  Peruwiańczycy, ale również zaglądali do niego właściciele hacjend. W piosence znajdziemy nawiązanie do zdarzenia, które miało miejsce któregoś dnia po corridzie. W Lapondé pojawił się Murzyn, który dotarł tam aż z Acarí, z hacjendy położonej bliżej Nazca. Soto pisze, że „nie dowiedział się o wolności” i dlatego przez całą drogę przemykał przez plantacje trzciny cukrowej i jadł owoce, żeby przeżyć. Prawdopodobnie chodzi o moment zniesienia niewolnictwa w Peru, w połowie XIX wieku. Zgromadzeni w barze rozpoznali od razu, że to obcy i chcieli go zabić. Mówią o tym dwie ostatnie zwrotki piosenki:

„(…) ten czarny nie jest stąd, ten czarny jest z Acarí, trzeba zabić tego czarnego, kto go tu przyprowadził (…)”

Tekst piosenki „Toro Mata”

Soto to peruwiański muzyk, kompozytor i wirtuoz gry na kachonie. Urodził się w 1934 roku w Peru, w San Luis, w prowincji Cañete. Zmarł w 2004 roku. Był członkiem grupy muzycznej Peru Negro, którą założył w 1969 r. jego brat Ronaldo Campos de la Colina. Soto pojawił się także w filmie. W „Dziennikach motocyklowych” zagrał „Papę Carlito”, mieszkańca kolonii trędowatych w San Pablo. W 1995 roku została wydana książka „De Cajón: Caitro Soto – el duende en la música Afroperuana”, która stała się hołdem dla muzyka.

Caitro Soto wykonuje „Toro Mata”.

Taniec „Toro Mata”, utwór w wykonaniu grupy Peru Negro.