Awokado

Meksyk. Na otaczającą Teotihuacan pustynię wpełza słońce. Zaspane jeszcze meksykańskie gospodynie rozgniatają w miseczce zielony miąższ “aguacate”, dodają soli, soku z limonki, drobno pokrojonej cebulki, pomidorów, chili. Tak powstaje guacamole, które można zjeść z tortillą. Przepis od wieków jest niezmienny, gdyż według mitologii sam Quetzalcoatl podyktował go Toltekom. Nieznanymi drogami mógł dotrzeć do Imperium Inków, gdyż podobną pastę przygotowywują panie domu w Peru, tyle tylko że przyrządza się ją z “palta” i rozsmarowywuje na chlebie.

Indianki Ajmara na targu w La Paz zachęcają przechodniów do kupna przypominających wielkie granaty, czarnych owoców awokado. W wielu krajach Ameryki Południowej ten “wielofunkcyjny” owoc kroi sie do kanapek zamiast sera, lub razem z nim dla wzbogacenia smaku i wartości odżywczych. Jedną ze smaczniejszych potraw jest awokado po królewsku, czyli peruwiańska “palta a la reina” – sałatka z kurczaka wypełniająca przekrojony na pół owoc. Z palty można przyrządzić również zupę oraz potraktować jako smaczną dekorację do różnych dań. W Polsce najczęściej spotykamy awokado na słodko – na przykład w lodach.

W kronikach hiszpańskich wzmianka na temat awokado pojawia się po raz pierwszy w 1519 roku. Jego dziko rosnące drzewa można było prawdopodobnie spotkać na południu Meksyku już kilka tysięcy lat przed naszą erą. Archeolodzy peruwiańscy znaleźli ziarna “udomowionego” awokado zakopane razem z inkaskimi mumiami z 750 roku p.n.e. Są dowody na to, że było ono hodowane w Meksyku już 500 lat p.n.e. Z Meksyku i Ameryki Centralnej drzewo rozpoczęło wędrówkę na południe. Prawdopodobnie Inkowie nadali mu nazwę palta. Garcilazo dela Vega w swoich “Comentarios Reales de los Incas” w 1605 pisał: “Tupac Inca Yupanqui przeszedł przez prowincję Cara i po drodze podbił inną (prowincję) nazwaną Palta, skąd przywiózł do ciepłej doliny koło Cusco ten pyszny owoc nazywany palta”.

Do Europy awokado zostało przywiezione przez Hiszpanów w 1653 roku. Obecnie jest uprawiane prawie we wszystkich regionach klimatu tropikalnego i subtropikalnego, gdzie nie występuje zagrożenie powodziowe. W 2004 roku największym producentem awokado był Meksyk, dostarczający ponad milion ton rocznie, na drugim miejscu plasowały się Stany Zjednoczone (z olbrzymim potentatem w tej dziedzinie – kalifornijską firmą Hass), na trzecim Chile, a dalej Afryka Południowa. W Europie hodowle “maślanego owocu” znajdziemy przede wszystkim w Hiszpanii (głównie na Wyspach Kanaryjskich,  na wybrzeżu Granady i Malagi) i w Izraelu. W Ameryce znajduje się 60% światowych plantacji.

Hiszpańskie słowo aguacate (używane dziś w Meksyku i Kolumbii) pochodzi od “ahuacatl”, co w  nahuatl oznacza jądra. Większość wyrazów w nahuatl kończących się na “atl”, przyjmowało po przetłumaczeniu końcówkę “ate”. “Guacamole” to w nahuatl salsa z “aguacate”. Często spotykamy również nazwę “avocado”, które to określenie zarezerwowane było w przeszłości dla adwokatów. Pojawiające się w Ameryce Łacińskiej formy to także “aguaco” i “ahuaca”. W języku niemieckim funkcjonuje jako “maślany owoc”. W Ameryce Łacińskiej używa się najczęściej słowa “palta” (Peru, Chile, Urugwaj, Boliwia, Argentyna). Nazwa łacińska brzmi “Persea americana”, a polska „Smaczliwka wdzięczna”.

Awokado jest wiecznie zielonym krzaczastym drzewem o drobnych zielonożółtych kwiatach  osiągającym wysokość 20 m. Wydaje gruszkowatego kształtu owoce, z każdego drzewa zbiera się ich do 500 rocznie. Niektóre ważą nawet do1 kg. Najbardziej groźna dla awokado jest wywoływana przez grzyba choroba “tristeza de los paltos”, nazywana również “zgnilizną korzenia”.

Aztekowie i Inkowie wierzyli, iż roślina ta ma właściwości afrodyzjaku. Ze względu na dużą zawartość białka, owoc używano w długich podróżach morskich jako namiastkę mięsa. Miąższ stanowi bardzo ceniony produkt odżywczy. Składem różni się znacznie od innych owoców, 30% stanowią łatwo przyswajalne tłuszcze (dlatego swą konsystencją przypomina masło), około 2% białka, karoteny, witaminy C, E, K, H, PP, z grupy B, natomiast prawie zupełnie nie ma w nim cukrów (szczególnie cenią go więc diabetycy). Awokado jest zalecane dla ludzi cierpiących na anemię, nadciśnienie oraz dolegliwości żołądkowe związane ze zbyt małym wydzielaniem soków trawiennych. Właściwości lecznicze posiadają również liście awokado stosowane przy lekkich zatruciach pokarmowych i nudnościach. Z owocu produkuje się także kremy.

Pierwotnie można było rozróżnić awokado meksykańskie, gwatemalskie i pochodzące z Antyli. Na przestrzeni lat te trzy rodzaje drzewa mieszały się ze sobą, czego wynikiem było powstanie olbrzymiej różnorodności owoców. Od roku 1900 rozpoczyna się selekcja najlepszych egzemplarzy, służących następnie do reprodukcji. Przełomowym momentem jest rok 1935 kiedy opatentowana została w Stanach Zjednoczonych nowa odmiana awokado „Hass”. Rudolph Gay Hass „wyłowił” ją spośród drzew swojej plantacji w La Habra.