Byk zabija

17 maja 2012 | Filed under: Kultura i Nauka,Muzyka i taniec,Peru,Wiadomości | Posted by: Zimo

W 2008 roku na lotnisku w Cuzco kupiłem płytę „Lo Mejo del Genero Afro-Peruano”. To dwupłytowa składanka na której znajduje się około 40 różnych utworów, czysta klasyka muzyki afro peruwiańskiej.

Albumowi „Lo Mejo del Genero Afro-Peruano” poświęcę kolejny artykuł, tu natomiast chcę napisać klika słów o piosence, która zrobiła na mnie największe wrażenie. Ten utwór to 10 pozycja z pierwszego CD – „Toro Mata” (Byk zabija).

„Toro Mata” to jedna z najbardziej znanych pieśni ludowych w Peru, została zarejestrowana i była rozwijana przez wielu muzyków w całej swej historii. Toro Mata to typ peruwiańskiej muzyki stworzonej przez czarnych niewolników z prowincji Canete i Chincha. Ta pieśń z wpływami afro-peruwiańskich stylów muzycznych z biegiem lat stała się popularnym hymnem Peru, klasyfikowana jest jako Lando, czyli forma muzyki z gatunku Criolla, często porównywana do Bluesa.

Przez lata wykonywana była przez wielu peruwiańskich muzyków m.in.: Susanę Baca, Evę Ayllón, grupę Peru Negro czy Lucilę Campos.

Istnieje wiele różnych wersji „Toro Mata” w Peru, z niewielkimi różnicami w treści, jednak wszystkie koncentrują się na zabijanym byku. Piosenka zdobyła także popularność poza Peru, kubańską wersję jako salsę nagrała Celia Cruz.

Z biegiem lata rozwinął się również taniec Toro Mata, który parodiuje stylizowane walce tańczone przez europejskich konkwistadorów. Politycznie naładowana piosenka i taniec rozwijały się jako reakcja na podbój Peru przez Hiszpanię. Na początku XX wieku „Toro Mata” zaczął tracić popularność, jednak ponownie wrócił do łask na początku lat 50-tych, głównie ze względu na odrodzenie się muzyki Criolla.

Jedna z najbardziej znanych wersji „Toro Mata” została wykonana przez Carlosa Soto de la Colina (znanego również jako Caitro Soto) w 1973 roku. W książce wydanej w 1995 r. „De Cajón: Caitro Soto – el duende en la música Afroperuana”, Soto tłumaczy jak powstał tekst piosenki „Toro Mata”:

„ »Toro Mata« powstała dzięki opowieściom mojej babci i prababci. Zbudowałem tę piosenkę z historii, które opowiadali mi moi przodkowie. Istnieje również wcześniejsza wersja »Toro Mata«, jest to kompilacja Rosy Mercedes Ayarza de Morales. W jej wersji byk zabija toreadora, nie jest to jednak Lando, ale pieśń przypominająca bardziej lament, śpiewa ona: »już idą go pochować, byk zabija«. Natomiast w moim utworze byk jest wspaniały, jest tancerzem. Jest jednym z tych agresywnych byków. (…)”.

Soto śpiewa, że toreador jest czarny i dlatego publiczność nie może uznać, że to on zabił byka. „Kolor na to nie pozwala”. Dlatego w piosence Soto byk umiera w końcu ze starości, a nie z rąk odważnego matadora afrykańskiego pochodzenia. Pojawiający się w tekście Pititi to z chłopak, którego Soto zobaczył któregoś dnia jak tańczył Toro Mata i postanowił uwiecznić go w piosence.

„Lapondé” to bar, do którego chodziło się po corridzie, żeby coś zjeść, napić się, porozmawiać i pobawić się. Przychodzili tam tłumnie czarni Peruwiańczycy, ale również zaglądali do niego właściciele hacjend. W piosence znajdziemy nawiązanie do zdarzenia, które miało miejsce któregoś dnia po corridzie. W Lapondé pojawił się Murzyn, który dotarł tam aż z Acarí, z hacjendy położonej bliżej Nazca. Soto pisze, że „nie dowiedział się o wolności” i dlatego przez całą drogę przemykał przez plantacje trzciny cukrowej i jadł owoce, żeby przeżyć. Prawdopodobnie chodzi o moment zniesienia niewolnictwa w Peru, w połowie XIX wieku. Zgromadzeni w barze rozpoznali od razu, że to obcy i chcieli go zabić. Mówią o tym dwie ostatnie zwrotki piosenki:

„(…) ten czarny nie jest stąd, ten czarny jest z Acarí, trzeba zabić tego czarnego, kto go tu przyprowadził (…)”

Tekst piosenki „Toro Mata”

Toro mata, ay!!, toro mata,

toro mata rumbambero

¡ay! toro mata.

La color no le permite

hacer el quite a Pititi

¡ay! toro mata.

Toro viejo se murió

mañana comemos caine (carne),

¡ay! toro mata

¡Ay! Lapondé, pondé, pondé,

este negro no es de aquí,

este negro es de Acarí.

Hay que matar a ese negro,

¿quién trajo a ese negro aquí?

Ay! Lapondé, pondé, pondé

Ay! Lapondé.

Soto to peruwiański muzyk, kompozytor i wirtuoz gry na kachonie. Urodził się w 1934 roku w Peru, w San Luis, w prowincji Cañete. Zmarł w 2004 roku. Był członkiem grupy muzycznej Peru Negro, którą założył w 1969 r. jego brat Ronaldo Campos de la Colina. Soto pojawił się także w filmie. W „Dziennikach motocyklowych” zagrał „Papę Carlito”, mieszkańca kolonii trędowatych w San Pablo. W 1995 roku została wydana książka „De Cajón: Caitro Soto – el duende en la música Afroperuana”, która stała się hołdem dla muzyka.

Caitro Soto wykonuje „Toro Mata”.